De laatste maanden hebben we in de Europese landen om ons heen volop commotie gezien over Europa. In Belgie, Frankrijk en Duitsland gaven de Europese eenwording en de financiele gevolgen daarvan aanleiding tot grote vakbondsdemonstraties. In Engeland was het zelfs het belangrijkste punt bij de verkiezingen in mei jongstleden. In Nederland blijft het - althans voorlopig - angstvallig stil. In een aantal landen krijgt het debat over Europa binnenkort ook de vorm van een referendum. Wellicht dat in Nederland het debat over Europa zich ook in deze vorm zal laten zien. Als in juni het verdrag van Amsterdam wordt vastgesteld door de regeringsleiders moet de Tweede Kamer er daarna nog over beslissen. Maar de vraag rijst of het volk via een referendum ook zou moeten meepraten. Diverse actiegroepen vinden van wel. Maar kan dat wel, een referendum in Nederland? Brengt het de burger werkelijk dichter bij Europa?
Geen grondwetswijziging nodig
In Denemarken is een referendum over het verdrag van Amsterdam wettelijk verplicht. In 1992 is in Denemarken ook een referendum over het verdrag van Maastricht gehouden. Dat geldt ook voor Ierland en Frankrijk. Na alle waarschijnlijkheid zal in die landen nu ook een referendum over het af te sluiten Verdrag van Amsterdam komen. Dat geldt ook voor Zweden. Nederland daarentegen heeft als een van de weinige Europese landen geen enkele traditie in het houden van referenda. Volgens politicoloog Philip van Praag van de Universiteit van Amsterdam is een raadplegend referendum in Nederland echter wettelijk wel mogelijk. Van Praag: "De commissie Biesheuvel heeft in 1984 geconcludeerd dat voor een raadplegend referendum geen grondwetswijziging nodig is. De Tweede Kamer zou alleen een aantal zogenaamde modaliteiten per wet moeten vastleggen. Noem het maar voorwaarden waaronder zo'n referendum plaats zou kunnen vinden. Bijvoorbeeld zaken zoals het vaststellen van de groep kiesgerechtigden en de inrichting van de stembureau's."
Democratisch tekort
Volgens Richard Wouters van de "Initiatiefgroep Europa-referendum" is het dringend nodig dat er in Nederland zo'n raadplegend referendum over het verdrag van Amsterdam komt. Wouters: "Straks wordt er een nieuw verdrag ter goedkeuring aan de Kamer voorgelegd, terwijl er in Nederland nog nauwelijks begonnen is met de maatschappelijke discussie over verdere Europese integratie. En dat terwijl het nieuwe verdrag in hoge mate bepaalt of het Europa van markt en munt ook een Europa van burgers wordt. Als de publieke verantwoording van dit verdrag tekortschiet, dreigt de kloof tussen politiek en samenleving zich alleen maar te vergroten. Met als gevolg onvoldoende draagvlak voor dit Europa. Bovendien kunnen nu op belangrijke Europese besluiten noch nationale parlementen noch het Europees parlement voldoende invloed uitoefenen. Er is sprake van een democratisch tekort. De Nederlandse volksvertegenwoordigers zouden te rade moeten gaan bij hun kiezers of dit tekort een aanvaardbare prijs is voor Europese samenwerking." De initiatiefgroep Europa-referendum werkt aan een publieke oproep aan de Tweede Kamer waarin gevraagd wordt om een raadplegend referendum over het nieuwe EU-verdrag. Vlak voor de Eurotop in Amsterdam zal in een landelijk dagblad een oproep aan de Tweede Kamer verschijnen die ondertekend is door meer dan honderd bekende Nederlanders uit de wetenschap, politiek, cultuur en diverse maatschappelijke organisaties. Ook is de initiatiefgroep voornemens om tijdens De Top van Onderop een debat over het onderwerp te organiseren met diverse politici, waaronder GroenLinks- fractievoorzitter Paul Rosenmoeller.
Een organisatie die ook al enige tijd actie voert voor een referendum over Europa is de Socialistische Partij (SP). De partij heeft in maart een krant uitgebracht die huis-aan-huis verpreid zal worden in een oplage van 1 miljoen exemplaren. In de krant roept de SP op tot een raadplegend referendum over het overdragen van nog meer bevoegheden aan de EU, en over de vraag of de gulden vervangen mag worden door de euro. Volgens de SP zou een referendum gelijktijdig gehouden kunnen worden met de gemeenteraads- of Tweede Kamer-verkiezingen in 1998.
Europa anders
Ook binnen het Platform naar een Ander Europa is men bezig met de mogelijkheid van een referendum over het verdrag van Amsterdam. Bart van Wijck van de werkgroep democratie van het platform: "Een referendum zou een goed middel kunnen zijn om mensen bewust te maken van de negatieve consequenties van dit Europa: werkloosheid, armoede, milieuvervuiling en ongelijke burgerrechten. Het platform pleit voor de noodzaak van een ander Europa. Een democratischer, socialer, groener, feministischer en vreedzamer Europa. Een referendum zou een middel kunnen zijn dat hieraan kan bijdragen. Aan de andere kant kun je zeggen dat een incidenteel referendum over Europa juist het gebrek aan permanente zeggenschap, en daarmee permanente betrokkenheid, van de grote massa mensen over hun eigen bestaan benadrukt. Eigenlijk zou een algemener recht op zelfbeschikking van de Europese burgers voorop moeten staan en zou een referendum alleen een doel moeten zijn om dat te bereiken. Met een referendum zijn we er nog niet, er valt nog veel meer te verbeteren aan de democratie in de Europese Unie."
Rene Danen.